Miasto Sulejówek

Maciej Rataj (ur. 19 lutego 1884 r. we wsi Chłopy k. Lwowa, zm. 21 czerwca 1940 r. w Palmirach) – polski polityk, działacz ludowy i publicysta.

Wczesne lata

Urodził się w biednej galicyjskiej wsi, Chłopy. Jego ojciec był człowiekiem doceniającym konieczność kształcenia syna, dążącym do wyedukowania go za wszelką cenę. W Chłopach Maciej Rataj ukończył jednoklasową szkołę ludową, a następnie czteroklasową w Komorowie. Później przeniósł się do Lwowa, gdzie uczył się w IV gimnazjum klasycznym. Już wtedy współpracował z pismem Przyjaciel Ludu. Wówczas podjął decyzję o studiowaniu filologii klasycznej na Uniwersytecie Lwowskim. W trakcie studiów prowadził działalność oświatową, kształceniową i polityczną w środowiskach chłopskich. Działał w Kole Towarzystwa Szkoły Ludowej im. Tadeusza Kościuszki i w Bratniej Pomocy. Pod koniec edukacji na Uniwersytecie Lwowskim wszedł w skład Komisji Reprezentacyjnej Związku Młodzieży Postępowej (działali w niej już wówczas m.in. Stanisław Kot i Kazimierz Świtalski). Po studiach został nauczycielem gimnazjalnym we Lwowie.

Działalność polityczna

W tym czasie trafił w środowisko związane z Kurierem Lwowskim. Poznał wówczas i współpracuje z wybitnymi działaczami Polskiego Stronnictwa Ludowego, m.in.: Bolesława Wysłoucha, Wincentego Witosa i Jana Stapińskiego. W 1912 roku wziął ślub z Bolesławą Wilczyńską. Trudna sytuacja materialna zmusiła go wkrótce potem do przyjęcia oferty pracy, jako prywatny nauczyciel. W 1913 roku doszło do rozłamu w ruchu ludowym, Rataj wszedł w skład PSL "Piast". Pięć lat później przyjechał do Zamościa, gdzie został nauczycielem filologii klasycznej w lokalnej szkole. Z jego inicjatywy została tam założona Gazeta Zamojska. W okolicach Zamościa nie były wówczas wykształcone struktury PSL "Piast". Silne było natomiast PSL "Wyzwolenie" i Polska Organizacja Wojskowa. Rataj nawiązał więc kontakty z działaczami tego pierwszego stronnictwa. W tym czasie był jednym z najbardziej aktywnych działaczy niepodległościowych w tym regionie. W 1918 roku zorganizował m.in. zorganizował wielką demonstrację patriotyczną. Zwróciło to uwagę Stanisława Thugutta, ministra spraw wewnętrznych w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej, który przysłał mu nominację na komisarza rządowego na powiat biłgorajski. Rataj nie przyjął tej propozycji, tłumacząc się nieprzygotowaniem do tak odpowiedzialnej funkcji.

W 1919 roku w Zamościu odbył się zjazd delegatów okręgu zamojskiego, który miał wyłonić kandydatów PSL "Piast" na posłów do Sejmu Ustawodawczego. Podczas tego wydarzenia udało mu się otrzymać nominację. Wkrótce potem został posłem. Po ukonstytuowaniu się izby, Rataj został wiceprezesem Komisji Konstytucyjnej. Jej przewodniczącym był Władysław Seyda, który często był nieobecny na posiedzeniach. Z tego powodu to Rataj faktycznie kierował pracami Komisji, mając swój wkład w uchwalenie konstytucji marcowej. W trakcie Sejmu I kadencji zasiadał także w komisjach: oświatowej, spraw zagranicznych i wojskowych. Był również wiceprzewodniczącym Związku Sejmowych Klubów Stronnictw Ludowych. W tym czasie nawiązuje bliskie kontakty z PSL "Wyzwolenie".

28 czerwca 1919 roku niektóre państwa europejskie, m.in. Polska, Rumunia, Grecja, Czechosłowacja, Jugosławia podpisały tzw. mały traktat wersalski. Gwarantował poszanowanie i obronę praw mniejszości narodowych zamieszkujących wymienione kraje. W krajach będących sygnatariuszami tego traktatu, mniejszości narodowe czujące się dyskryminowane mogły odwoływać się bezpośrednio do Ligi Narodów z pominięciem drogi sądowej, krajowej. Była to pewna forma ingerencji w suwerenność nowo powstałych państw (państwa istniejące przez wojną nie musiały w ogóle podpisywać małego traktatu). Maciej Rataj wystąpił z wnioskiem o odmówienie lub odroczenie ratyfikacji tego dokumentu przez Sejm. Został on jednak odrzucony przez większość izby. W rządzie Wincentego Witosa, zaprzysiężonym 24 lipca 1920 roku, został ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Gabinet podał się do dymisji 13 września 1921.

Po wyborach w 1922 roku Rataj ponownie wszedł do Sejmu. 28 listopada 1922 roku został wybrany marszałkiem Sejmu. Głosowały na niego ugrupowania centrowe i prawicowe. Funkcja ta, z powodu dużego rozbicia partyjnego w izbie, była w tym czasie niezwykle trudna i odpowiedzialna. W stosunkowo krótkim czasie Maciej Rataj okazał się sprawnym organizatorem prac Sejmu, zaskarbiając sobie powszechny szacunek większości składu izby. Gdy pod koniec 1923 roku ustępował drugi rząd Witosa, marszałek izby również postanowił podać się do dymisji. Nie została ona jednak przyjęta przez większość sejmową.

W trakcie tej kadencji Sejmu, po zamordowaniu 16 grudnia 1922 roku pierwszego prezydenta RP, Gabriela Narutowicza, Rataj był osobą pełniącą tymczasowo funkcje głowa państwa. W tym czasie przyjął dymisję gabinetu Juliana Nowaka i desygnował na stanowisko premiera Władysława Sikorskiego. Zadecydował również o tym, że posiedzenie Zgromadzenia Narodowego, które wybierało prezydenta, odbyło się w Warszawie (obawiano się o bezpieczeństwo posłów i senatorów z powodu niepokojów społecznych, jakie miały miejsce po śmierci prezydenta).

Drugi przypadek pełnienia przez niego obowiązków głowy państwa miał miejsce podczas przewrotu majowego. Rataj był umiarkowanym zwolennikiem Józefa Piłsudskiego, jednocześnie był szanowany przez ugrupowania nie popierające zamachowców. Z tego powodu był mediatorem pomiędzy siłami rządowymi, a wojskami spiskowców. Na jego ręce prezydent Stanisław Wojciechowski złożył dymisję i uprawnienia głowy państwa. Do swojej rezygnacji dołączył prośbę o dymisję rządu Witosa. 15 maja 1926 roku Rataj powierzył misję tworzenia rządu osobie wskazanej przez Piłsudskiego, Kazimierzowi Bartlowi. Od czasu przewrotu majowego, jego ocena osoby marszałka stopniowo się pogarszała. Wkrótce stał się jednym z głównych krytyków rządów sanacyjnych. W 1929 roku na zjeździe PSL "Piast" mówił:

W Polsce od trzech i pół lat żyjemy bez prawa, połamano konstytucję, połamano ustawy. To nie dyktatura. Mamy dyktaturę we Włoszech, mamy w Hiszpanii, ale mamy i prawo. W Polsce od trzech lat nie wie się, co będzie za 24 godziny... W Polsce nie wie się, co będzie jutro, to wszystko zależy od samowładztwa...

Nawoływał do walki z sanacją, ale przy pomocy metod demokracji parlamentarnej. Liczył na możliwość porozumienia z Marianem Zyndramem-Kościałkowskim i Edwardem Śmigłym-Rydzem. Nie zgadzał się z nim Wincenty Witos przebywający na emigracji w Czechosłowacji. 26 marca 1928 roku zakończył swą działalność, jako marszałek Sejmu. Jego następcą został Ignacy Daszyński.

W 1928 roku został upoważniony przez PSL "Piast" do rozpoczęcia rozmów z PSL "Wyzwolenie" i Stronnictwem Chłopskim w sprawie zjednoczenia tych ugrupowań. W grudniu 1928 roku utworzono Parlamentarny Klub Posłów i Senatorów Chłopskich, a w 1931 roku powstało Stronnictwo Ludowe. Rataj wszedł w skład Naczelnego Komitetu Wykonawczego nowego ugrupowania, został także redaktorem naczelny organu prasowego partii - Zielonego Sztandaru. W 1935 roku powołano go na stanowisko prezesa Naczelnego Komitetu Wykonawczego Stronnictwa, wobec nieobecności Witosa w kraju. Został jednak "urlopowany", gdy nie poparł decyzji o antysanacyjnym strajku. Oficjalnie stanowisko prezesa pełnił do 1939 roku.

Po wybuchu II wojny światowej nie opuścił Warszawy. Był jednym z inicjatorów powołania Robotniczej Brygady Obrony Warszawy (od 6 września 1939), współdziałając m.in. z Mieczysławem Niedziałkowskim. Działał w Służbie Zwycięstwu Polsce, był też członkiem Politycznego Komitetu Porozumiewawczego. Zaczął też tworzyć konspiracyjne SL "Roch". Pod koniec września 1939 roku współtworzył Główną Radę Polityczną (wszedł w jej skład wraz z Niedziałkowskim i Leonem Nowodworskim).

W listopadzie 1939 roku został aresztowany przez gestapo. Po trzech miesiącach został zwolniony z powodu braku dowodów na prowadzenie przez niego antyniemieckiej działalności. Ponownie podjął działalność konspiracyjną, odrzucając propozycje wyjazdu z kraju. Został ponownie aresztowany w 1940 i rozstrzelany 21 czerwca w Palmirach.

Źródło: http://pl.wikipedia.org/